Bir Delinin Hatıra Defteri, insanlar arasında oluşan sınıf farkını anlatmaktadır. Gogol, bu sınıf farkının insanlar arasındaki hissedilişini net bir şekilde sunar. Eserin dili oldukça sadedir. Olaylar kahramanın gözünden anlatılır. Bu kahraman, hayata tutunmaya çalışan bir memur aynı zamanda da bir şizofrendir. Kahramanın dünyanın adaletsizliğine karşı bakışı sıra dışı olaylarla verilir.
Kahraman patronunun kızına âşıktır. Bir gün âşık olduğu kadının mektuplarını çalar ve onun biriyle evleneceğini öğrenir. Tahtını terkeden İspanya kralı 8. Ferdinand'ın yerine yeni İspanya kralının kendisi olduğunu ve âşık olduğu kadınla evleneceğini söyler. Sonunda ise kapatıldığı akıl hastanesinin kralı, oradaki hastalarda halkıdır.